Door Peter Mom en Marco de Lange

Hoe functioneert de geheime dienst eigenlijk? En hoe is dat functioneren geregeld in wetten, regels en voorschriften? Zulke vragen kunnen opkomen sinds vorig jaar de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) door het parlement kwam en ook sinds enkele Amsterdamse studenten een referendum over die nieuwe wet voor elkaar kregen. Die bezorgt de diensten fors meer bevoegdheden. Nederland heeft een Militaire en een Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD en AIVD). In deze verkenning gaat het over de AIVD en zijn activiteiten binnen Nederland. Belangrijk aandachtsgebied sinds begin deze eeuw: terrorisme en radicalisering.

Erachter komen wat de dienst uitvoert en hoe hij dat doet is niet eenvoudig. Vragen naar het hoe betekent informeren naar de manier waarop men iets doet. Naar de werkwijze, met andere woorden. En dat is nu net iets, waarover de AIVD de kaken stijf op elkaar houdt. Datzelfde geldt voor vragen naar het wat. En zelfs voor wat men niet doet, want dat kan iets zeggen over wat men dan wel uitvoert. Commentaar leveren op berichten in de media zie je de AIVD evenmin gauw doen. Men laat liever een onjuist beeld in stand dan door het te corrigeren prijs te geven hoe men werkt of wat men weet. Dat zou operaties of personen (medewerkers en informanten) in gevaar kunnen brengen. Ook in ‘ambtsberichten’, waarmee de AIVD andere organisaties informeert over zaken die voor die instanties van belang kunnen zijn, bijvoorbeeld het Openbaar Ministerie (OM) of de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), omschrijft de dienst zijn kennis zodanig, dat geen geheime informatie naar buiten komt.

Het opereren van de AIVD (en de MIVD) is geregeld in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002, de Wiv 2002, die nu vervangen wordt door de Wiv 2017. Wat verder over het wat en hoe bekend is, weten we vooral door anderen. Dat zijn met name onderzoekers en toezichtsorganen. Zo huist in gebouw 35 van de Frederikkazerne in Den Haag de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD), bestaande uit twee personen met een carrière bij het Openbaar Ministerie en één afkomstig van de politie. Het drietal beoordeelt of de Wiv juist wordt uitgevoerd. Bevindingen en adviezen legt de CTIVD neer in openbare toezichtsrapporten, waarvan de commissie er sinds haar instelling in 2002 55 heeft gepubliceerd. Voordat die documenten publiek worden gemaakt worden ze nauwkeurig gescreend op informatie die geheim moet blijven.

Lees verder op de website van Wiv-onderdeloep.